سنگ بست، مجموعه‌ای تاریخی از دوره غزنوی

محدوده سنگ‌بست در شهرستان فریمان و در حدود ۳۰ کیلومتری مشهد، که اغلب محققان فعلاً بر سر انتساب بخشی از آثارِ آن به دوره غزنوی، اختلاف چندانی ندارند، به عنوان موضوع این پژوهش برگزیده شد. این محوطه از دو قسمت تشکیل شده است، یکی شهر سنگ‌بست با طرحی مستطیلی با برج و بارو و خندق و احتمالاً کهندژی در مرکز آن، که کل آن در جهت قبله طراحی شده است و دیگری مجموعه عام‌المنفعه ارسلان جاذب در بیرون و متصل به باروی شهر، که عمده مطالعات موجود، مربوط به بخشی از این قسمت، یعنی گورخانه ارسلان جاذب و میل ایاز است. با توجه به گسترده بودن محوطه، بنای آرامگاه و میل ایاز بازنگری شده و مسجد پیوسته به گورخانه و حلقه واسط با باروی شهر، مبنای این پژوهش قرار گرفته که نتایج ارزشمندی به‌دست آمده است. سایر بخش‌های این مجموعه که شامل رباطی با دو صحن (که در صورت غزنوی بودن، می‌توانسته است الگوی خوبی برای طراحی رباط شرف باشد)، فضاهایی ظاهراً تجاری مجاور آن و همچنین بافت منتظم خود شهر، که حاوی اطلاعات ارزشمندی از ویژگی‌های طراحی شهری دوره غزنوی است ـ شهری که حدفاصل هرات، طوس و نیشابور، کلان شهرهای سده‌های نخستین اسلامی است ـ زمینه‌هایی درخور مطالعه است که مستلزم مطالعات وسیع‌تر و بنیادی‌تری است.